Over onze ‘gedachten’ is in de loop der eeuwen behoorlijk van gedachten gewisseld. Volgens Mo Gawdat is het grootste probleem in ons leven onze ‘Gedachte-illusie’, want wie of wat denkt er eigenlijk? Descartes leerde ons: “Ik denk, dus ik ben” en hij ging er dus van uit dat ‘ik’ het ben die denkt. Maar over welke ‘ik’ hebben we het dan?

In de oudheid schreef men het ‘denken’ toe aan de goden. Gedachten werden je geschonken door een demon of een genius. Een genie was je nog niet zelf. En ook in de twintigste eeuw hoor je Heidegger, ‘de filosoof van het denken’, zeggen: “die Gedanken, Sie kommen zu Uns.”, terwijl wij denken zelf de bron van onze gedachten te zijn. Een illusie?

Maar Heidegger, onderscheidt twee verschillende wijzen van denken: ‘das berechnendes Denken’ en ‘das besinnliches Denken’.

‘Das berechnendes Denken’ beschouwt hij als een logisch redenerend denken van ons brein, dat zelfstandig zoekt naar de uitkomst van een opdracht. Het ‘berekenende denken’ is een onbewust associatief proces dat zeer snel verloopt, als een rekenmachine, en staat dus gelijk aan de werking van ons niet-bewuste brein. Denk nog maar eens aan ‘Rain Man’.

‘Das besinnliches  Denken’ daarentegen beschouwt Heidegger niet als denken vanuit het eigen brein, maar als de gedachten die tot ons komen en die ons geschonken worden van elders, vanuit ‘de bron’. Gedachten om gehoor aan te geven. Gedachten die ons mogelijk (in)gegeven worden door Bewustzijn.

De mens lijkt weinig zeggenschap over zijn gedachten te hebben. “De gedachte zelf is de denker” zei William James, de vader van de psychologie. Gedachten verschijnen vanzelf in je geest, misschien wel als commentaar bij wat je zintuigen ervaren en bij de emoties die ze daarbij oproepen. Daarom moeten we onze identificatie met onze gedachten proberen op te geven.

Ook de psychologe Susan Blackmore ziet gedachten als zelfstandige items en zegt erover: “Soms lijken ze al een tijdje aan de gang, voordat ik ze betrap. Iemand (ik?) had die gedachte al, en dat had ik niet gemerkt. Gedachten die ik soms nog net op de staart kan trappen en die dan een deel van mijn geest wegslepen.”  (Susan Blackmore: Het mysterie van bewustzijn)

Ook Byron Katie stelde: “Gedachten verschijnen vanzelf en jij bent niet degene die ze bedenkt.” Het geluk in haar leven ontstond pas toen ze ophield haar gedachten te geloven. (Byron Katie: Vier vragen die je leven veranderen)

Kortom, de mens heeft geen zeggenschap over het ontstaan van zijn gedachten, maar hij kan erin geloven of niet.

Mo Gawdat concludeert in ‘De logica van geluk’ dat je brein functioneert als een sprekende computer, die zowel verantwoordelijk is voor het geklets van het stemmetje in je hoofd alsook voor de stroom van gedachten die voorbij komt. En het ergste is, dat wij die suggesties van ons brein hardop horen. De kwebbelaar gaat immers maar al te vaak aan de haal gaat met die gedachten, waardoor soms zowel óns leven als dat van anderen verpest wordt. Waarom laten wij de Muppets ons leven bepalen? Loesje biedt ons hier het perfecte antwoord door te zeggen:

“Je moet niet alles geloven wat je denkt.”

Om het te begrijpen adviseert Mo Gawdat ons terug te blikken op onze tijd als pasgeborene, toen we nog stil de wereld observeerden. Pas later gingen we beseffen dat onze ouders ‘woorden’ gebruikten om een boodschap aan ons door te geven. We werden geprezen als we die woorden herhaalden en de dingen bij de naam wisten te noemen. En zo werden ‘woorden’ ook voor ons dé manier om kennis te delen en te communiceren.

Aanvankelijk vertelden we de woorden nog hardop, maar later verplaatste het vertellen zich naar binnen, en daar is het nooit opgehouden. Denken dat zich volgens de Russische psycholoog Lev Vygotsky ontwikkelde als ‘innerlijke spraak’, zowel te zien in je hersenen, als aan de minuscule spierbewegingen in het strottenhoofd. De stem in je hoofd is je brein dat spreekt en jij bent de enige die dat kan horen.

De belangrijkste taak van ons brein is van oudsher de zorg om te ‘overleven’, waarvoor mijn brein naast reflexen, ook vecht- en vluchtreacties aanstuurt. Mechanische reacties waarvoor geen bewustzijn nodig is. ‘Denken’ zorgt voor een extra bescherming tegen eventueel gevaar. Ons brein is geconditioneerd om gevaren te herkennen, voor de korte en de lange termijn. Voor beslissingen die geen haast hebben is de benadering dan ook anders geworden: ‘denken’, een ‘innerlijke dialoog’ om tot de best mogelijke beslissing te komen.

De psycholoog en Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman bespreekt in zijn boek ‘Ons feilbare denken’ ook deze tweedeling in onze denkwijze: Systeem 1 is het snelle, intuïtieve ‘denken’, en Systeem 2 het langzame, bedachtzame, logische denken, dat ook toezicht houdt op het eerste systeem. De aanwezigheid van deze twee systemen zorgt ervoor dat je wellicht soms twee stemmen in je hoofd hoort, stelt hij, van de twee denkwijzen, die op het hoofdpodium worden besproken. (Daniel Kahneman: Ons feilbare denken)

Ik denk dat het 1^e systeem staat voor ons razendsnelle, onbewuste, ‘berechnendes Denken’, en dat het 2^e systeem de neerslag is van het reflecterend, bewust gemaakte denken in ons brein. Dit zou ook de aanzet tot het ‘besinnliches Denken’ kunnen vormen, met onze bewuste, gecorrigeerde standpunten, die dus wel even op zich kunnen laten wachten.

Waar dieren en de eerste mensen (homo) al gedurende 200 miljoen jaar draaiden op het via instinct en emoties aangestuurde 1^e systeem, verscheen pas enkele honderdduizend jaar geleden ‘reflecterend bewustzijn’, het 2^e systeem van Kahneman, met de mogelijkheid het 1^e systeem cognitief, via denken te corrigeren.

En omdat ons brein altijd al de verantwoordelijkheid nam, toen overleven nog niet zo gemakkelijk was, accepteren wij nu nog steeds ons brein als onbetwiste leider. Het meeste gebeurt echter zonder nadenken, reflexmatig en mechanisch. Maar, als het op ‘denken’ aankomt, dán moet jij zelf de zaak volledig in de hand nemen. Dus als gedachten jou worden aangeboden, vraag je dan steeds af: ‘Wie werkt er voor wie? Wie is de baas?’

Observeer in stilte de gedachten die worden gegenereerd. Laat je brein maar spreken, maar ga er niet mee in discussie en weet dat jij niet je gedachten bent. Bekijk elke gedachte zoals hij is, van alle kanten, zoals Byron Katie deed, en laat hem weer gaan. Je zult versteld staan hoe snel je brein getemd is.

Draag je brein eens op om met een andere gedachte te komen om zich aan vast te klampen, of verleid je brein met gedachten, liefst met blije gedachten. Stuur je brein aan. Vervang een ongelukkige gedachte door een gelukkige. Of spreek je brein toe als een zesjarige: “Wat vind je leuk?” Desnoods zeg je: “Snavel dicht!”

De belangrijkste conclusie: Jij bent niet die stem in je hoofd, jij bent niet je gedachten!

Volgens de Dalai Lama leidt het beheersen van onze gedachten tot geluk en Sophocles zei: “Het gelukkigst leeft men zonder gedachten”

Toch telt een gemiddeld persoon zo’n duizend gedachten per uur zegt de National Science Foundation. Maar wat moet je met al die gedachten die ongevraagd als dromen door je hoofd sluipen? Je denkt ze niet eens, zij denken jou en gaan op de loop met je emoties. Victor Lamme heeft het over de ‘kwebbelaar’ en Eckart Tolle spreekt over ‘de terreur van het denken’.

Tim Koldijk doet ons de suggestie aan de hand om ons voor te stellen dat gedachten gewoon gedachten en gevoelens gewoon gevoelens zijn, die je voorbij kunt laten gaan zonder ze te beoordelen en om ze te ervaren alsof ze niet van jou zijn, als wolken aan de hemel die over drijven, als auto’s die passeren, als e-mails of als cookies en spam op je computer. De meeste gedachten lijken inderdaad op onbewuste spam-gedachten. (Tim Koldijk: Van kijken naar Zien)

Ik denk dat er veel gedachten in ons hoofd verschijnen als gevolg van ons associatief denken, iets wat Heidegger ‘das berechnendes Denken’ noemde. Immers alles wat we zien wekt emoties op en emoties wekken gevoelens en herinneringen op die weer aanleiding vormen tot geassocieerde gedachten, welke gedachten op hun beurt weer emoties opwekken, waardoor een cascade van gedachten en emoties ontstaat, die tevens aanleiding vormen tot een bepaalde stemming.

Ons brein produceert naar schatting tussen de 10.000 en 40.000 gedachten per dag. Duizenden ‘talige’ gedachten, geproduceerd door ons brein, waarvan je er ‘soms een nog net op de staart kunt trappen’, zoals Suzanne Blackmore het zo mooi zei. Het is juist het ‘bewust’ oppikken van deze gedachte wat ons verder kan brengen in onze ontwikkeling.

Langs deze weg kan de keuze van bewustzijn om hierop te reflecteren bepalend en zinvol zijn voor ons en onze missie. Misschien dat enkelen van deze opgepikte gedachten dus toch niet zo toevallig zijn als gedacht, maar de gedachten die er wél toe doen.   

Mogelijk dat ons langs deze weg soms koersbepalende nieuwe gedachten worden ingegeven.  Aandacht blijkt immers ook binnen de kwantumfysica een doorslaggevende rol te spelen. Bepaalde bijzondere gedachten, ingevingen en invallen die zomaar tot ons lijken te komen schaarde Heidegger onder ‘das besinnliches Denken’. Maar misschien dat ons brein deze invallen wel oppikt vanuit de talloze hoeveelheid gedachten die door ons brein spelen of die opgepikt worden vanuit een veld van kosmische mogelijkheden. 

In ‘De logica van geluk’ informeert Mo Gawdat ook over het ‘stemmetje’ in ons hoofd, met z’n eindeloze stroom geklets. Die ‘kwebbelaar’ van Victor Lamme, die ons kleineert en straft, of ‘de Muppets’ van Paul Smit, die ons kritiseren en vergelijken, elke dag weer. Het hebben van zo’n stem in je hoofd is weliswaar normaal, maar dat praat de terreur ervan en ons geloof erin nog niet goed.

Hoe zit het eigenlijk met dit stemmetje? ‘Wie praat er nu tegen je?’ ‘Ben jij die stem die tegen jezelf praat?’ Maar waarom zou jij tegen jezelf moeten praten?  Besef vanaf nu vooral dat jij niet de stem bent die je hoort praten. Om dat in te zien moet je a.h.w. ‘aan de buitenkant’ gaan staan en heb je een ‘uitkijkpost’ nodig om je stem te kunnen observeren.

Dit inzien is voor ons mensen een van de moeilijkste dingen om te begrijpen, maar onthoud:

Jij en de stem zijn twee verschillende entiteiten.

Immers wat gebeurt er wanneer je je denken even een halt toeroept? Hou jij dan op te bestaan? En wie geniet er dan van die stilte? De ware jij! De echte jij, die ’s morgens wakker wordt voordat de gedachtestroom op gang komt die het dan weer van je overneemt om je dag te gaan verslaan en je van alles te gaan vertellen.

Dat stemmetje in je hoofd, die ‘kwebbelaar’, ben jij niet!

Maar als die stem dan niet van jou is, van wie is die dan wel? Van een duiveltje of engeltje op je schouder, of is het de ‘kwebbelaar’ van Victor Lamme, of, zoals Eckart Tolle suggereert: de stem van De Denker? Of zijn het ‘de Muppets’ van Paul Smit? Noem je stemmetje zoals je wilt, als je maar weet dat jij het niet bent! Het is de stem van je ego, de stem van je brein!

Split-brain patiënten horen zelfs twee verschillende stemmen in hun hoofd, die het bovendien regelmatig met elkaar oneens zijn en in de clinch liggen. Voor Rudolphe Tanzi was dit het overtuigende bewijs dat onze gedachten in de hersenen geproduceerd worden, en het kan ons ervan overtuigen dat de kwebbelaar een brein-productie is. (Deepak Chopra, Rudolphe E. Tanzi: Superbrein)

Geluk is niet afhankelijk van externe factoren, zo lezen we in ‘De logica van geluk’ van Mo Gawdat. Het geluk zit in onszelf. Het is een standaard fabrieksinstelling, die we moeten resetten wanneer we niet gelukkig zijn. Geluk is de afwezigheid van ongeluk. En daarbij is het probleem dat jouw werkelijkheid niet overeenstemt met je verwachtingen en je wensen.

We moeten daarom onze verwachtingen onder de loep nemen en bijstellen. Het is de gedachte die ongelukkig maakt, en niet de gebeurtenis. Ons denken leidt tot nodeloos lijden en verdriet. En lijden levert je sowieso niets op. Na een verdrietig gebeuren heb je de keuze tussen de rest van je leven te lijden, waarmee je niets wint, ofwel de pijn te voelen, maar de destructieve gedachte tegen te houden. Geluk is een keuze.

Geluk is volledig afhankelijk van hoe we onze gedachten beheersen. Neem je het leven zoals het is, en je leeft in een eeuwige staat van diep geluk. Maar de verwarring is ontstaan doordat er bij ons als kind illusies gewekt zijn. Blinde vlekken die ons misleiden. We moeten deze illusies doorprikken en deze blinde vlekken wegpoetsen. Geluk komt als het brein akkoord gaat met wat er in je leven gebeurt. Dus probeer de waarheid onder ogen te zien.

De bestseller van Mo Gawdat over ‘De logica van geluk’ sluit naadloos aan bij onze zoektocht naar onze ware aard. Ook zijn weg naar geluk volgt de weg naar de waarheid en slaagt er op een bijzondere wijze in om onze illusies en onze blinde vlekken naar boven te halen. Graag volg ik even zijn route die wijst op onze illusies.

De grootste illusie is volgens Mo onze ‘gedachte-illusie’. Wij nemen aan dat wijzelf dat stemmetje in ons hoofd zijn, en dat wijzelf onze gedachten produceren. Maar, dat stemmetje is de stem van je ego, van je brein, en die gedachten zijn producties van je brein dat jou ter wille wil zijn. Het is je brein dat spreekt en hardop denkt. Daarmee wil het je beschermen tegen gevaar en tegen pijn en wil het je plezier bezorgen.

De tweede vraag is: ‘Wie ben jij?’  ‘Zelfillusie’ begint met het idee dat jij je fysieke gedaante bent. Maar de ware jij ligt verscholen onder een diepe laag van illusies. Alles wat je denkt te zijn hangt samen met je lichaam, maar je bent niet je lichaam, noch je gedachten. Jij bent de observator ervan en geen fysiek voorwerp. Jij bent de baas op de achtergrond. En als je doodgaat verlies jij alleen het contact met je fysieke lichaam.

‘Jij bent de baas’, stelt Mo, en niet je brein, waarbij hij op een lijn staat met Andre Aleman, die ook zijn brein de baas is. Jij mag kiezen. Dus anders dan slechts het ‘toeziend vogeltje’ te zijn, ben jij in staat je gedachten te beheersen en jezelf op bepaalde gedachten te attenderen of te focussen en keuzes te laten maken. Ga je mee met je gedachten, of besef je dat je hersenen beheersbaar zijn en dat je het stemmetje in je hoofd zachter kunt zetten, of desnoods kunt roepen: “Snavel dicht!”

Want het grootste deel van je geluk hangt niet af van de wereld om je heen, maar van de gedachten die jij er over creëert. Leer je gedachten te beheersen en zet ‘de kwebbelaar’ uit.

In de loop van je leven heb je een persoonlijkheid opgebouwd waarmee je steeds verder van je ware aard verwijderd raakte. Maskers om je eigenwaarde op te krikken. Maar jij bent je ego of die persoon niet. Hou van jezelf, vooral omdat de ware jij prachtig en uniek is. Het leven heeft voor jou gekozen!

Besef ook dat kennis veelal illusie is. Onze kennis is zo lek als een mandje en zal zeker achterhaald worden. En het verkeerde weten is vaak erger dan niet weten. Echte kennis is de omvang weten van je eigen onwetendheid. Kennis is totaal geen voorwaarde voor geluk. Niets is goed of slecht, maar alleen het denken maakt het zo.

Ook tijd is een illusie die het denken ons levert en waardoor we in het verleden of in de toekomst leven, maar niet in de werkelijkheid. Dus richt je op dit moment en accepteer het moment zoals het nu is, zonder oordeel. Pijnlijke gedachten komen uit het verleden. Jouw ongeluk zit vast in je gedachten over de toekomst. Op dit moment is er niets mis.

Angst is normaal. Het is een afweermechanisme van ons brein om de controle te behouden. Mijn brein is vooral ingesteld op overleven en op het vermijden van pijn. Het checkt iedere situatie en gaat steeds uit van een ‘worstcase-scenario’. Maar denk daarentegen eens vaker aan het ‘bestcase-scenario’. De prijs voor het nietsdoen is meestal hoger dan het aanpakken van je angsten. Zo’n 70% van onze gedachten zijn negatief, en daardoor laten wij ons leiden!

Geef prioriteit aan bewustzijn, geef onverdeelde aandacht. Bewust blijven is lastig, daarom is het goed om soms even twee seconden te stoppen en opnieuw op te starten. Maar soms is ook niets doen: wu-wei, ‘doen door niet te doen’, het beste wat je kunt doen. Kies voor de juiste balans, het gouden midden, Chinese wijsheid waarin yin en yang elkaar ontmoeten. Kijk vaker omlaag dan omhoog en realiseer je hoe bevoorrecht je bent.

De dood is een realiteit die ons beangstigt. Maar doodgaan is een proces. Er is geen pijnlijke dood, hooguit pijn vlak voor de dood. Vroeger gingen mensen plotseling dood, nu is er verlenging, maar een extra dag wordt pas de moeite waard als het leven die verlenging waard is. Er zit geen garantie op mijn lijf. De dood is niet te foppen.

Eeuwigheid, hiernamaals of eeuwig leven, je kunt ook zeggen dat het leven de dood onderbreekt. Maar alleen je fysieke zelf gaat dood. Jij, de waarnemer ervan gaat nooit dood. Accepteer de dood van je fysieke zelf en leef voordat je doodgaat.

Voor Mo Gawdat is leven als gamen, waarin je al evenmin ‘het slachtoffer’ bent. Waar het evenmin uitmaakt of je tegen uitdagingen aan loopt. Ups en downs, winnen of verliezen, steeds nieuwe uitdagingen. Hoe moeilijker, des te leuker, toch? Het leven als een complex spel. Accepteer het spel en ‘have fun’, is wat hij ons adviseert.

En, hij heeft nóg een gouden regel voor geluk: “Als je moet kiezen tussen twee gedachten en je kunt ze beiden niet bewijzen, kies dan voor de gedachte die je gelukkig maakt. Kortom: Geluk en lijden is een keuze.”    

Welke keuze maak jij bijvoorbeeld als je kunt kiezen voor een hiernamaals of reïncarnatie? Welke gedachte maakt jou het meest gelukkig?

Wij zijn op aarde “om hier en in het hiernamaals gelukkig te zijn” volgens de Katholieke kerk. Er wordt zelfs niet gezegd ‘om gelukkig te worden’, maar ‘om gelukkig te zijn’. Toch lijken we allemaal gelukszoekers te zijn die het maar moeilijk kunnen vinden.

Op alle mogelijke manieren proberen we te ontsnappen aan de sleur van alledag. In drank, drugs en virtual reality. In gokverslaving en dating sites met extreme seks, ondanks een leuke relatie. In sport-kicks, koopverslaving of vakantievlucht, waarbij het onderscheid tussen geluk en genot allang zoek is.

We menen recht te hebben op geluk, maar zijn onverzadigbaar omdat het meeste al binnen handbereik is terwijl het geluksgevoel onbereikbaar blijft. Wanneer zal ik eindelijk gelukkig zijn? En geluk als ‘het ontbreken van ongeluk’, van de Epicuristen, heeft allang afgedaan. Overheerst door het gevoel: “I can’t get no satisfaction” worden we gedwongen tot steeds extremer gedrag.

Het is inderdaad zoals Eckart Tolle zei: “Er zijn twee manieren om ongelukkig te worden: Niet krijgen wat je wilt en wel krijgen wat je wilt.” Inmiddels lijken wij slachtoffer van het laatste geworden te zijn. We zijn ongelukkig terwijl we nagenoeg alles hebben.

De waarheid is dat wij een totaal verkeerd beeld van de werkelijkheid hebben. Het leven is niet 100% maakbaar. Wij zijn niet eens wie we denken te zijn. Misschien dat we in de marge iets kunnen veranderen aan wat ons aangeboden wordt, maar de belangrijkste zaken bepalen we niet zelf. Om echt gelukkig te worden moeten we meer zicht op het leven krijgen.

Zo biedt Boeddha ons een helder pad naar geluk: ‘Stop met wensen en verlangen naar wat je toch niet in de hand hebt en je zult gelukkig zijn! Accepteer wat er is, het goede en het slechte, omdat je de uitkomst toch nog niet kunt overzien. Pijn komt voort uit ons verlangen naar verandering. Stop daarmee en accepteer wat is.’

Ben blij met wat je krijgt in dit leven, want het wordt je geschonken. Accepteer de bedoeling die je ziel heeft, zelfs al ben je “Twelve years a slave”. Je krijgt er een Oscar voor. Accepteer je karma. Alleen dan geldt dat echt geluk ‘moeiteloos’ is en dat je geboren bent voor geluk.

“Je bestemming is niet noodzakelijk dat wat je geest wil. Je bestemming is niet noodzakelijk anders dan wat er hier en nu is.” (Roy Whenary: The Texture of Being)