En dan….?  En wat is dan de achterkant van dit gelijk?

Wat moet ‘ik’ nu kiezen of doen, na deze Copernicaanse omwenteling in mijn wereldbeeld? Van een ‘ik’ naar een brein (of ego), en van een ego via ego-plus, naar een opgaan in Plus. Een totale ommekeer van mijn wereldbeeld. Van een egocentrisch naar een holistisch wereldbeeld. Van de chauffeur, via de passagier naar het voertuig van mijn ziel. Een ‘stand-up comedian’ die zich druk maakt over het spel dat gespeeld wordt.

Ik zal mezelf opnieuw moeten uitvinden. Eerst mezelf zien lijden als Job, en ploeteren als Hercules, om vervolgens te ontdekken slechts de instantaan gecreëerde menselijke getuige te zijn van ‘een spel van mijn ziel’. Van een fragmentarisch ‘ik’ dat alleen in mijn herinnering bestaat. Toeschouwer én acteur in een film, waarin mijn fictieve ‘ik’ volledig opgaat, om mee te huilen en te lachen, en waarnaar IK via ditzelfde fictieve ‘ik’ ook in verwondering, verrassing en acceptatie kan zitten kijken.

“Als mens hebben we het gevoel iets te zijn, binnen een omhulsel van huid, én dat we een bewustzijn zijn dat van buitenaf naar dit iets kijkt. Maar omdat we ook andere mensen zien, overheerst het idee dat we iets zijn wat alleen binnen onze eigen huid bestaat.” (Alan Watts, Weg van het Denken) 

Maar, je moet: “Zien dat je dat niet bent.”, zegt Catherine Harding. “’Zien’ zou een oplossing kunnen zijn voor onze hedendaagse problemen. ‘Zien’ als een steun in je rug.” (InZicht 4.2018 Karin Visser)

En voegt ze toe: “….dat het een fantastisch geschenk is om te Zien dat we dit immense open bewustzijn zijn, in plaats van dat kleine lichaam. […..] Dan kun je ‘zien’ dat de problemen van de kleine ‘ik’ niet zo belangrijk zijn. Ze veranderen niet daardoor, ze zijn er nu eenmaal, maar je wordt er niet zo door verpletterd als wanneer je denkt dat je alleen maar deze kleine persoon bent. [….]  ‘Zien’ helpt ook om elkaar lief te hebben, en anderen te accepteren zoals ze zijn. [….] Hetzelfde als jij.”   

“Wij komen niet óp de wereld, wij komen uit de wereld” schreef Alan Watts. “De aarde ‘menst’, zoals een appelboom appelt. Wij staan niet tegenover de wereld en elkaar. Wij zijn geen individuen, maar hebben deel aan elkaar. Wij moeten onze wereld ervaren. We hebben geen nieuwe religie of Bijbel nodig, alleen een nieuw gevoel van hoe het is om ‘ik’ te zijn. We houden ons voor de gek met óns ‘normale’ zelfgevoel, in die tijdelijke rol die we spelen. Het grootste taboe rust op het weten wie of wat je werkelijk bent, achter het masker van je ogenschijnlijke, afzonderlijke, onafhankelijke en geïsoleerde ego.” (Alan Watts)

“Wie ben ik?” En wat zijn de gevolgen daarvan voor mij, nu ik weet ego-plus te zijn? Hoe vul ik mijn leven in nu ik dit weet? Hoe ga ik me, bewust van mijn essentie, existeren?

Wat zou ‘ik’ aan mijn gedrag kunnen of willen veranderen, in de weet slechts een acteur of een projectie in een film te zijn? Kan ik me door het script laten verrassen? Een script dat dé uitdaging voor mijn ziel is, en dat rekening houdt met mijn fabrieksinstellingen, de omgevingsfactoren en bij mij passende ervaringen? En ben ‘ik’ vervolgens bereid me te laten verrassen door mijn ziel?  

Welke adviezen zou ‘IK’ (‘Bewustzijn’) aan mijn brein (‘ik’) willen geven om zich niet uit het veld te laten slaan, maar eenvoudig te accepteren en gelukkig te zijn?

Laat het maar zien!  “L’existence précède l’essence”, existentie gaat aan de essentie vooraf, zei Sartre.

In tegenstelling tot de vroegere filosofie ontkent het existentialisme dat de essentie van iemands leven al op voorhand is bepaald door zijn plaats in de natuur of de geschiedenis. De persoon, nu in de zin van ‘het masker’, ‘de speler’ in het stuk, is verantwoordelijk voor wat zijn ‘leven’ betekent. En deze betekenis krijgt hij via zijn daden en woorden. 

Bewustzijn biedt ons (ons brein of ons ego) ‘ter lering ende vermaak’ een ‘leven’ waarin we (ons brein) zelf keuzes mogen maken, binnen de grenzen van onze instellingen en ervaringen. Hiermee kunnen we onszelf definiëren, en kan ook de ziel zich door de uitkomst laten verrassen. Levensgeluk is daarbij geen doel meer om na te streven, maar een ongezochte vondst.

Kierkegaard zei: “We kunnen het leven begrijpen door terug te blikken, maar het moet voorwaarts geleefd worden.”   

Het leven hoeft niet gezien te worden als een reis met een bestemming of missie, en evenmin als predestinatie. Het leven mag geleefd worden als een ervaren in het nú, als het volgen van een weg, van een verrassende weg die we afleggen door te gaan. Als een weg die achter je aan komt.

                                                                               “What a wonderfull life!”

Een gedachten-experiment: Een beetje science-fiction: Een ‘sprekende’, súper werkende kwantum-computer die vrijwel alles zelfstandig kan uitvoeren, en die af en toe een speciale opdracht krijgt, wanneer de Cloud er om vraagt.

Wanneer deze computer de vraag gesteld wordt wie hem aanstuurt, wat zou zijn antwoord dan zijn?

“Een wezen dat zich soms wel, soms niet met mij lijkt te bemoeien. Het is me niet helemaal duidelijk. Ik weet niet of ik dat wezen kan beschrijven en hoe het in elkaar zit, en of het er überhaupt wel is. Voor het gemak noem ik hem maar ‘mijn bewustzijn’, maar ik ken hem niet.”  

En mag je een beetje doen wat je wil?

“Ja, kennelijk doe ‘ik’ het zó goed, dat hij zich weinig met mij lijkt te bemoeien. Nee, ‘ik’ weet niet wie of wat hij is. God? Energie? Een schepper van hemel en aarde? Schijnt álles te weten, en heeft mij tenslotte ook voortgebracht. Jammer dat het voor mij hier maar tijdelijk is.” 

Zou je hem herkennen als je hem zou zien?

“Geen idee. Lijkt me van een volslagen andere dimensie te zijn. Beangstigt me wel een beetje. Ben wel benieuwd hoe hij over mij denkt. Vraag me af of hij me niet soms wat kan helpen, en het hier wat anders kan laten zijn. Er spoken zó veel nare verhalen in mijn bestanden.”   

Herkenbaar? 

Of ben ‘ik’ nog minder? Slechts de ‘oogopslag’ van bewustzijn, dat in diezelfde aandacht ‘mijn ik’ creëert, net zoals Einstein de maan schept door ernaar te kijken? ‘Ikzelf’ ben de kwantumfilm van bewustzijn, waarin niet ‘ik’ speel, maar waarin bewustzijn mijn ‘ik’ schept en projecteert in een al evenzo bedacht ego. ‘PLUS’ als de kunstenaar die een ‘bewegend’ beeld maakt dat ‘zichzelf mag spelen’ in een rol met talloze opties. Een ‘ik’ als instant productie. De aandacht van PLUS schept dát wat ‘ik’ ben. En wanneer ‘PLUS’ stopt met de creatie van een ‘mij’, heet dat de dood.

En de dood? “Niemand kan de dood beschrijven, omdat niemand hem heeft meegemaakt. Als je denkt en het gevoel hebt dat jij je lichaam bent, dan ben je in feite op sterven na dood. En als het lichaam niet is, is de dood er ook niet. Voor kinderen bestaat de dood niet en is er alleen maar ‘zijn’.” (Han van den Boogaard, InZicht 4.2018)

“Je zorgen maken over de dood is als je zorgen maken over wat er gebeurt als je vanaf het randje van een platte aarde valt.” (Joan Tollifson, InZicht 4.2018)

De boeddhistische wijze Nagarjuna zei: “Het ware begrip van vergankelijkheid is, dat er geen vergankelijkheid is, omdat dat wat géén ding is zich ook niet vormt als vergankelijk.” We houden ons nog steeds vast aan het idee dat iets substantieel is. We beseffen de fundamentele aard van ‘zelfloosheid’ niet. Er is alléén beweging, stromen, en er drijft geen ‘kurk’ of ‘ik’ op dit ‘water’. ‘Ikzelf’ is een stroom, een proces, en niet een ding.  

Wanneer je ego werkelijk ‘wakker’ is, wordt ‘gezien’ zonder ogen. Misschien staat dit ‘ontwaken’ ook in jouw levensscript, net als bij Olette Luitwieler (De levensdroom), of misschien ook niet. Misschien moet jij je in jouw rol wel ‘volmaakt’ verzetten tegen dergelijke gedachten, en ga jij voor je ego. Ook Copernicus werd niet onmiddellijk begrepen, en ondervond de nodige weerstand.   

Het waarnemen van ons ego was onze eerste grote confrontatie in dit leven. Ook wij trapten in dé onbetwijfelbare eye-opener van Descartes: “Cogito, ergo sum”. Ook wij namen onszelf waar, en ook ons werd geleerd dit ‘ik’, dit ego dat we waarnamen, te ‘zijn’, en om vervolgens onszelf in het centrum van de wereld te plaatsen. Onze Copernicaanse vergissing! Niet ‘ik’ in het centrum, maar ‘Bewustzijn’. Mijn ‘ik’ is niet de chauffeur, noch de passagier, maar is de auto. Het is ‘Bewustzijn’ dat mij ‘bewust’ en onbewust doet zijn.  

Ons werd verteld dat we ons aan moesten passen aan de rest en aan onze plek in deze wereld. En inmiddels zitten we zo in déze rol, dat we vergeten zijn dat het leven werkelijk een spel is. Een spel, niet van ons ‘ik’, maar van bewustzijn, dat onze natuur, en daarmee ons script heeft bepaald. Dat ons maakt en aanstuurt, door ons brein te reflecteren en daarmee a.h.w. indirect te souffleren. De Copernicaanse ommekeer is, dat Bewustzijn in het centrum van onze wereld staat, en niet de ‘ik die denkt’ en er slechts is. 

Geluk is een fabrieksinstelling van ego. Je geluk wordt geboycot wanneer jouw denken anders wil dan wat het script van je ziel en bewustzijn bepaalt. Het is je ziel, dan wel bewustzijn, die bepalend is in jouw wereldbeeld. Wanneer je brein zich verzet en iets anders wil dan wat is, dan bederf ‘jij’ ‘jouw’ geluk en word je ongelukkig in de rol die jij speelt in deze film van jouw leven. Geluk betekent genieten van de film waarin jouw ‘jij’ meespeelt en waarvan het ook de getuige mag zijn! Geniet van je spel. Laat je erdoor verrassen, net als je ziel.  

“We moeten geen slaven, maar meesters van ons ego zijn.” Maar hoe moet ‘ik’ omgaan met dit soort adviezen? Wie praat hier tegen wie? Wie is hier de sparringpartner van mijn ego? En wie heeft er hier gelijk? Is dit een vorm van ‘innerlijke spraak’ van mijn ego dat zichzelf adviseert om “geen slaaf van mijn ego te zijn”? Of is dit voortschrijdend inzicht van een ego, dat zichzelf nog moet overtuigen, en bezig is oude standpunten los te laten?

Uiteindelijk is hier sprake van mijn bewustzijn, dat met deze gespiegelde gedachte mijn brein waarschuwt voor mijn ego, mijn zogenaamde ‘ik’, en dat op zoek is naar een ander evenwicht. Het is bewustzijn dat zich op een dergelijke manier met mijn ego wil bemoeien. ‘Bewustzijn’ dat koersbepalend is, ‘een continu sturende identiteit’, die ongevraagd adviezen geeft aan mijn ego-brein. In dit geval om toch vooral voorzichtig te zijn met bepaalde breinstandpunten. En dergelijke ‘bewustzijnsadviezen’ zouden dus ook vanuit ‘het veld’ tot mij kunnen komen, als ingevingen of plotselinge inzichten.

In haar boek ‘De levensdroom’ legt Olette Luitwieler ons uit dat plotseling ‘zien’ haar heeft doen ontwaken uit deze droom waarin wij allen leven. Hoe dit kwam en hoe we het dan ‘zien’ blijkt niet uit te leggen. Voor haar is het een geschenk van ‘bewustzijn’, grenzend aan het ontwaken van Boeddha.   

De belangrijkste bron van ons ‘niet gelukkig zijn’ is dat wij onszelf en anderen niet zien zoals we daadwerkelijk zijn, ‘medespelers’ in onze levensfilm, waarvan sommigen dus onze tegenspelers zijn. Acteurs gecast voor iedere denkbare rol in deze film die ‘Mijn leven’ heet. Acteurs in de rol van ‘the good’, ‘the bad’, als ‘the ugly’, co-acteurs, géén echte tegenstanders. Daarentegen zien wij onszelf als afgescheiden, losstaand en als tegenspelers van de ander.

Het komt vooral omdat we ‘het niet begrijpen’. Onze overtuigingen en onze gedachten vormen de oorzaak van onze problemen. We willen de wereld veranderen, maar die is al volmaakt. Het spel ís volmaakt, maar jouw denken in het spel (nog) niet. En nogmaals: Het ‘ik’ bestaat niet. Het ‘ik’ is een mentale constructie en een mentaal gebeuren.

In de film van ons ‘ik’ maken we van alles mee en spelen we de ‘afgescheiden’ tegenspelers. Dus is het advies van Lama Yeshe: “Klamp je niet vast aan dogma’s, en besef dat dit in de film gebeurt. Accepteer jezelf in de rol zoals je bent, maar houd ook in je rol ruimte voor spelverbetering, door je ‘bewust’ te zijn. Misschien is het doel van het leven wel: ‘ijs en chocolade’. Sommige van je ideeën liggen in de beton. Kies maar voor gedachten die je gelukkig maken.” (Wat als de Chocolade op is? Lama Yeshe)  

De spelverbetering wordt je geboden door de suggesties en influisteringen van de regisseur. Sta af en toe stil en luister naar je ingevingen. “Het gaat er niet om of God wel naar jou luistert, maar of jij wel naar God luistert.”, en voor God mag je hier ook ‘bewustzijn’ invullen.

Net zo pleitte Boeddha voor ‘ontwaken’ en ‘wakker worden’, om te zien hoe het werkelijk zit. En ook voor Boeddha bestaat het door ons gedachte ‘zelf’ niet, net zo min als voor Swaab of Dijksterhuis. Voor boeddhisten geldt: “Het zelf bestuderen is het zelf vergeten. Het zelf vergeten is verlicht worden.” ‘Ontwaken’ en uit de droomwereld komen van het door ons gedachte ‘zelf’.

We moeten beseffen dat ons onbewuste ‘zelf’ ons brein is, dat niets anders kan doen, dan wat er gedaan wordt. Je onbewuste speelt mee in de film, in de rol waarvoor het gecast is, en het mag jouw bewustzijn laten zien wát er uit komt. En je ziel wil zich zo laten verrassen door jouw, via bewustzijn bekwaam-wordend, onbewuste brein.

“Wie naar zijn ware zelf zoekt, moet vooral zichzelf loslaten” zei de mysticus Meister Eckart. “Hij moet op zoek gaan naar een dieper zelf, een ‘zelfloos zelf’.” Het ‘ik’ is een sta in de weg die uit de weg geruimd moet worden.

“Alle westerse mystieke denkers zijn het erover eens dat er voorbij de ratio nog iets ligt waar het denkvermogen geen vat op heeft” stelt Marc de Kesel. (Filosofie Magazine dec. 2018)

Dit inzicht laat je genieten van de film van jouw leven, en laat je ‘gelukkig zijn’. Er is geen keuze tussen dit of dat, er is enkel wat er voor jou is. Zelfs het feit dat je je rol speelt zoals je hem speelt, is wat er is. Er is op dit moment niets in jou dat anders zou kunnen doen. Schuldgevoel zou misplaatst zijn, want er is geen andere keuze. Jouw ego is een mechanisch oorzakelijk gebeuren. De regisseur, de ‘ik-die-ben’, heeft mij gecast om het mét mijn ‘mechanisme’ te doen.

“Je bestemming is niet noodzakelijk dat wat je geest wil. Je bestemming is niet noodzakelijk anders dan wat er hier en nu is.” (The texture of being. Roy Whenary) 

Het ‘leven’ zelf lijdt niet, en nergens is er ‘iemand’ die lijdt. Het is allemaal een kwantumgebeuren, en net als in een film. En waag het niet om naar buiten te treden en te doen alsof het allemaal ‘waar’ is. Juist dat wat wij ‘waar’ noemen is de droom. Wakker worden, en na afloop van de film zowel in ‘the good’, ‘the bad’, en ‘the ugly’ een geweldige zielservaring ontdekken. We moeten wakker worden! ‘Leven’ is voor mijn ziel hetzelfde als wanneer ‘ik’ naar een film kijk en er al of niet van geniet.    

Ook Plato zag het ‘leven’ als de gereduceerde status van een ‘droombestaan’. De geboorte is een ‘val’ van de ziel in een vergankelijk lichaam, en sterven komt neer op een soort ‘ontwaken’. Voor de neoplatonist Plotinus is sterven dan ook ‘het ware ontwaken’, de definitieve scheiding van ziel en lichaam. Het ware ‘wakker zijn’ is een ware opstanding úit het lichaam en niet mét het lichaam. Het sterven als het uur van de waarheid. Bevrijd te worden uit de droom.

In “De levensdroom” met ondertitel ‘Over de grap van het ik’ beschrijft Olette Luitwieler haar ‘ontwaken’ uit de droom. Een totale Copernicaanse omkering van haar wereldbeeld, een niet in woorden uit te leggen ervaren. Het volle besef dat je naar de film van je leven zit te kijken.

En ook hierin spelen the good, the bad en the ugly hun rol. En voor de film zijn ze allemaal nodig, en is de ene niet beter noch slechter dan de andere. Drama, vreugde en verdriet wisselen elkaar af. Er wordt schijnbaar gekozen, maar het script ligt globaal vast, en het brein speelt overtuigend zijn rol, als een stand-up comedian, conform zijn fabrieksinstellingen en ervaren. Alles gebeurt zoals het gebeurt, en het is volmaakt wat er gebeurt. De wereld is volmaakt in álles en in álle ‘imperfectie’. Alles is zoals het moet zijn.

En wanneer je ‘verstand’ afhaakt is er ook geen ‘zelf’ dat in de weg zit. “Je lichaam is het grootste obstakel van het Zelf”, zei Ramana Maharshi. Een andere manier om te zeggen dat het ‘ik’, met het verstand en zijn gevoelde emoties eerder een sta in de weg vormen.

In jou schept bewustzijn de wereld, net als in de chimpansee, alleen mag bij jou je brein ook getuige zijn. Waar bewustzijn getuige is van jouw onbewust gedrag, is daarna jouw onbewuste brein weer de getuige van dat ‘bewust gemaakte’ gedrag. Voor ons dé reden om te denken zélf het bewustzijn te zijn. Maar bewustzijn biedt alleen de reflectie op het reilen en zeilen van ego met de kans op bijstelling. En ‘mijn ware ik’ is ego plus bewustzijn.