Voortschrijdend Inzicht?
In 2010 schreef Dick Swaab de bestseller ‘Wij zijn ons brein’. De meeste mensen vinden zijn boodschap interessant, maar weigeren hem echt te geloven. Van Ap Dijksterhuis (Het slimme onbewuste) hadden we al gehoord dat er geen CEO in ons brein te vinden is, en Victor Lamme (De vrije wil bestaan niet) beweerde bij hoog en bij laag dat de vrije wil niet bestaat. Dus, naast ‘zeggenschap’ en een ‘vrije wil’ raakten we nu ook nog eens ons-‘zelf’ kwijt.
Victor Lamme vertelde ons ook dat de stem in ons hoofd van ‘de kwebbelaar’ is, die verslag uitbrengt van wat ons brein bedacht heeft. Verslaggeving van de spontaan door ons brein geproduceerde gedachten. En via de kwebbelaar krijgen wij een ‘selectief’ voice-over verslag van een ‘verhalend’ ‘zelf’ vanuit onze linker breinhelft, waarover wij-zelf dus kennelijk ook al niet veel te zeggen hebben.
De term ‘kwebbelaar’ verwijst naar een vorm van ‘innerlijke spraak’, welke zich volgens de Russische psycholoog Lev Vygotsky vormt tijdens je ontwikkeling door het internaliseren van je spraak en het van binnen hardop praten en weergeven van je gedachten. Iets wat in je hersenen zichtbaar te maken is, en ook afgeleid kan worden uit minuscule spierbewegingen in je strottenhoofd.
Volgens de gangbare neurowetenschap worden mijn gedachten door mijn brein geproduceerd en ‘denkt’ het brein dus. Het vertelt eigen ‘verhalen’, op basis van gedachten vanuit ervaringen, met lijfelijke emoties en bijbehorende cognitieve ‘gevoelens’. Gedachten en verhalen, die een selectie vormen van fragmenten van waarnemingen, ontvangen en geinterpreteerd in je brein. Géén ‘iemand’, hooguit ‘iets’ is er voor nodig, zoals ‘de wind door je haren’, of ‘een aai over je bol’, waarop al of niet bewust gereageerd wordt met emoties, nieuwe gedachten en aangepast gedrag. En mijn brein past zich vervolgens weer aan aan mijn gedachten.
Zoals Swaab zegt in ‘Wij zijn ons brein’, zijn wij een brein dat in miljoenen jaren geperfectioneerd is, en dat volautomatisch voelt, handelt en denkt. Let wel, vooral in die volgorde, iets waarop ik later nog wel terugkom. Een brein dat steeds automatisch bijstuurt wanneer het nieuwe of andere informatie krijgt waarmee het beter af is. Onbewuste én bewust gemaakte en aan dat brein teruggegeven gedachten, die daar ál of niet gecorrigeerd en/of geïntegreerd worden. Ons brein is een automatisme, zónder CEO. Om ‘verstandig’ te handelen is een ‘ik’ niet nodig.
In meer dan 500 miljoen jaar ontwikkelde zich dit brein in een lijf, met het intellect van zo’n zestig biljoen samengaande cellen, gevolgd door een buikbrein, een hartbrein en tenslotte een hoofdbrein, waarin de cellen een deel van hun functioneren centraal onderbrachten. Het hoofdbrein ontwikkelde zich vanuit de hersenstam, naar een emotioneel middenbrein, gevolgd door de cortex, met de prefrontale cortex als onze ‘eindhersenen’, niet wetend of er nog meer zal komen. En als mysterieuze klap op de vuurpijl volgde de komst van ‘zelfbewustzijn’.
Na de ontwikkeling van dit fenomenale, maar ‘onbewuste’ brein, “een butler, die slimmer is dan de baas” (Het slimme onbewuste. Ap Dijksterhuis), sloop ‘bewustzijn’ binnen in de evolutie van ons brein. Vanaf dat moment kunnen wij onszelf niet alleen in de spiegel herkennen, maar krijgen wij ook zicht op al de zintuiglijke waarnemingen, lijfelijke emoties en de gedachten, die in dit onbewuste brein omgaan. En dankzij dit ‘zelf’-bewustzijn denken wij in onszelf ook een ‘ik’ te kunnen herkennen. Onduidelijk is misschien nog de prijs die wij hiervoor moeten betalen.
Nu wordt gezegd dat je goed moet uitkijken voor die gedachten en die ‘kwebbelaar’ in je hoofd, want er wordt namelijk heel wat verzonnen door dat brein, dat je misschien dus ‘zelf’ bent. Maar, is dan de vraag: “Wie is dan die ‘iemand’ die goed uit moet kijken en die het wel of niet eens moet zijn met die gedachten?” Er ís immers ‘niemand’ thuis in het brein. Er is géén persoon, er is alléén een brein, dat zó zelfstandig functioneert dat het de (bij-)namen ‘ik’, ego, en ‘mij-zelf’ gekregen heeft. Een tweedeling in ons-zelf?
Recente reacties