Voor ego en mijn brein bestaat er, naast de reflectie en het verwerken van bewuste waarnemingen, van oudsher een onbewust ‘berekenend’ denken, als van een perfecte computer met Google zoekmachine. Iets wat geschiedt aan de hand van tweehonderd miljoen jaar oude middenbrein instellingen, met evaluerende emoties, naast de nog oudere instinctieve overlevingsreacties vanuit onze hersenstam. En dit alles om pijn te vermijden, ons voort te planten, en plezier te zoeken.
Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman spreekt over twee denksystemen in ons. Een razendsnel eerste onbewust systeem, en een trager 2e systeem dat het 1e controleert. Dit tragere, controlerende 2e systeem, dat via ‘bewustzijn’ verloopt, heeft een enorme sprong geboden in het evolutionaire leerproces van ons brein. (Ons onfeilbare denken. Daniel Kahneman)
Ook Heidegger, de filosoof van het denken, spreekt over twee vormen van denken: een ‘berechnendes Denken’ van ons onbewuste brein, en daarnaast over een ‘besinnliches Denken’. Dit ‘besinnliches Denken’ doet enerzijds denken aan het bewust controlerende tweede systeem van Kahneman, ons ‘bewustzijn’, maar anderzijds laat het ook ruimte voor een metafysisch ‘Denken’. Waar Plato sprak over de wereld van de Ideeën als bron van ultieme kennis, denk ik hier aan een verbinding met ‘het veld’, onze metafysische Bron waarin álle kennis vervat ligt.
Wellicht speelt ‘een sturend bewustzijn’ mij zo ook informatie toe vanuit het veld. Einstein zei dat hij de oplossing E=mc2 plotsklaps binnenkreeg, maar er nog jaren voor nodig had om het te bewijzen. Zoals mijn computer verbinding heeft met de ‘Cloud’ en tussentijds geïnformeerd en bijgesteld wordt, zo kan ook mijn ego via bewustzijn geïnformeerd en bijgesteld worden vanuit de Cloud. Daarmee is ook de ‘afscheiding’ tussen mijzelf en het geheel steeds vager, misschien wel gehéél afwezig.
Eigenlijk is het best geruststellend om te kunnen beschikken over een in miljoenen jaren perfect uitgebalanceerde en attent reagerende computer, die mij laat ‘leven’ en overleven. Een onbewust ‘ego’ dat mét zijn ‘gedachten’ en bijbehorend ‘stemmetje’ in mijn hoofd de dienst uitmaakt en voor mij zorgt. En met het voorhouden van een spiegel is ‘bewustzijn’ bezig dit ego-systeem versneld verder te perfectioneren.
Onze voorouder, de chimpansee, heeft in zijn leven naar volle tevredenheid ‘onwetend’ gebruik gemaakt van dit uitstekend functionerend ego-systeem. Gegeven onze ‘bewustwording’, menen wij ons echter collectief betweterig op te moeten stellen. Wij zien de wereld niet meer zoals hij ‘is’, maar zoals ons brein collectief denkt dat hij is: ‘gevaarlijk’ en ‘slecht’, terwijl alle leuke dingen ‘vies’ zijn, of ‘dik maken’. Geen wonder dat Byron Katie zich afvroeg of onze gedachten nog wel betrouwbaar zijn. En, pas op: “Denken is worden. Wees daarom uiterst voorzichtig met je gedachten.” (Sri Chinmoy, Happinez, 1-2011 )
Toch blijven wij collectief geloven in onze gedachtenprocessen en onze daarop gebaseerde overtuigingen. Als kinderen genoten wij van een verrassende wereld, die is zoals ze is, en waarin de dingen gebeuren zoals ze gebeuren. ‘Maar we werden omgevormd van een natuurlijk tot een sociaal wezen.’ Ons werd geleerd om ‘goed’ van ‘slecht’ te onderscheiden, en ook wij raakten overtuigd van de ‘maakbaarheid’ van ons leven. Maar daarmee zijn wij ons paradijs verloren, ‘en is door de onderdrukking van onze natuur een spanningsveld in ons geschapen. We staan onder de terreur van onze eigen voorgeschiedenis.’ (Leeg en bevrijd, Hein Thijssen)
Misschien waren we beter af als chimpansee, dan als homo sapiens, die ‘wijze’ mens, die daarna verscheen. Want, ons verstand blijkt vaak niet te helpen, zoals we ook in de ‘Tao van Poeh’ lezen: “Konijn is knap”, zei Poeh. “Konijn heeft hersens.” “Daardoor komt het zeker dat hij nooit iets begrijpt”, zei Poeh. (Tao van Poeh. Benjamin Hoff) “Om de dingen helder te kunnen zien, moeten we soms weggaan van ons denken”, is een bekende uitspraak van Alan Watts. (Weg van het Denken)
Ons is geleerd dat ‘ik’ gelijk heb en het verdien om gehoord te worden. Wanneer mij gevraagd wordt wie ik ben, zal ‘ik’ mijn ‘ik’ als CEO naar voren schuiven, liefst mét vrije wil, ook al is er niemand in mijn brein te vinden om iets te willen. Want ook al is er ‘niemand’ in ons brein ontdekt, ‘ik’ ben het die alles doet en die handelt, en die mijn gedrag bepaalt. En als mij gevraagd wordt waarom, dan verzin ‘ik’ wel wat. Maar, waarom kunnen we het niet eens worden met de wetenschap? Er is géén CEO in het brein.
Ja, er is iets veranderd met de komst van ‘zelfbewustzijn’. Geef een chimpansee ‘zelfbewustzijn’ en het universum gaat over de kop. Niet de aarde, maar de zon in het centrum van ons wereldbeeld. Niet ‘ik’ van de wereld, maar de wereld van mij. Géén toeval en ‘gebeuren’, maar een ‘ik’ die alles moet regelen in deze wereld. Ging tot dan toe alles goed, toen ‘ik’ door mijn brein geleefd werd, bleek onze wereld ineens totaal anders in elkaar te zitten, volgens ‘chimpansee-plus’.
Geen ego meer dat de zaken als vanouds op zijn ruggenmerg regelde. Neen, een ‘ik’ én een bewustzijn dat toeziet. Ik ben ‘ego-plus’. En ego wijst ons, pijn vermijdend als het is, vooral op dingen die mis kunnen gaan. En nu wij in de toekomst kunnen kijken is het dus afgelopen met ons paradijs. Er blijken ineens meer kwade dan goede dingen in de wereld van de jager-verzamelaar te zitten.
Dus mikken we op ‘maakbaarheid’, het geluk achterna, waarna blijkt dat zowel het níet als het wél krijgen van wat je wilt je ongelukkig maakt. “Lijden hoort bij het leven” zei Boeddha, en “vooral ons verlangen en het hechten aan dingen wakkert dit lijden aan”. Maar, volgt nog een waarschuwing: “Het is vooral onze mening over de dingen die ons doet lijden.” Daarom is het beter om je mening tegen het licht te houden, en ‘wakker’ te worden en te ‘zien’ hoe de wereld werkelijk in elkaar zit.
Dus, stel je nu eens voor dat het leven níet maakbaar is. Dat er als vanouds gebeurt wat er gebeurt en dat ons ego gewoon reageert zoals het moet reageren. Dat dit alles gebeurt zónder een door ons veronderstelde CEO. “Wij zijn ons brein”, en wij ‘gebeuren’, zoals het brein van een chimpansee gebeurt. Dan wordt onze levensloop bepaald door ‘dat wat is’, en bijgestuurd door de lessen tijdens onze levensloop. ‘De weg komt achter ons aan’, zoals de Tao zegt, en geen sprake van een chauffeur.
Hein Thijssen vroeg zich na een zoektocht van jaren af of het niet beter was om zoals de Tao Teh Ching adviseert: ‘gewoon niets te doen’. Alles zijn eigen natuurlijke gang te laten gaan. Lao Tze had geobserveerd dat alles zijn eigen natuur, zijn eigen ingebouwde weg en wetmatigheid heeft. Dat alles tot zijn eigen natuurlijke einde komt, mits het niet verhinderd of geblokkeerd wordt. Je moet gewoon de getuige zijn van wat zich binnen je afspeelt, en er niet voor weglopen. (Leeg en bevrijd. Hein Thijssen)
Recente reacties